Tháng Mười năm 2025 ghi nhận nhiều biến động bất thường trong thời tiết – mưa lớn kéo dài, bão nối tiếp hoàn lưu bão gây ngập úng ở nhiều địa phương. Đó là điều kiện lý tưởng cho dịch bệnh trên cây trồng và vật nuôi bùng phát trở lại. Trong bối cảnh sản xuất nông nghiệp vẫn đang trong giai đoạn thu hoạch vụ mùa và chuẩn bị cho vụ đông, công tác bảo vệ thực vật và kiểm soát dịch bệnh đóng vai trò như tuyến phòng thủ đầu tiên để giữ vững năng suất và bảo đảm an toàn sinh học.
Theo báo cáo kinh tế – xã hội tháng 10/2025, thiệt hại do thiên tai trong 10 tháng đầu năm đã làm gần 5 triệu con gia súc, gia cầm bị chết. Con số này không chỉ phản ánh hậu quả trực tiếp của thời tiết cực đoan, mà còn là dấu hiệu cho thấy mối liên kết giữa khí hậu và sức khỏe vật nuôi ngày càng trở nên nhạy cảm. Ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung, do mưa lớn kéo dài, nhiều khu vực chăn nuôi tập trung đã xuất hiện hiện tượng suy giảm sức đề kháng, dễ dẫn đến các bệnh truyền nhiễm thứ cấp. Đặc biệt, các ổ dịch tả lợn châu Phi rải rác vẫn còn tồn tại, đòi hỏi các địa phương phải duy trì nghiêm ngặt các biện pháp kiểm dịch và vệ sinh chuồng trại.
Đàn trâu bị ngạt nước chết sau bão số 13
Chăn nuôi lợn trong tháng 10 cho thấy tín hiệu phục hồi nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ. Mặc dù giá lợn hơi duy trì ổn định, song chi phí đầu vào cao và áp lực dịch bệnh khiến người chăn nuôi nhỏ lẻ gặp khó khăn trong việc tái đàn. Ở nhiều địa phương đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ, các cơ quan chuyên môn đã ghi nhận một số điểm nguy cơ dịch tả lợn châu Phi tái phát ở quy mô hẹp, chủ yếu ở các trại chưa tuân thủ nghiêm quy trình an toàn sinh học. Bệnh không lây sang người nhưng gây thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế, bởi tỷ lệ chết của lợn mắc bệnh gần như 100%. Theo các chuyên gia của Tổ chức Thú y Thế giới, virus ASF có khả năng tồn tại trong môi trường từ vài tuần đến vài tháng, đặc biệt trong điều kiện ẩm ướt, bùn đất và thức ăn dư thừa. Do đó, việc giám sát chủ động, tiêu độc khử trùng định kỳ và quản lý thức ăn chăn nuôi an toàn được coi là biện pháp căn cơ nhất hiện nay.
Ở lĩnh vực bảo vệ thực vật, thời tiết bất thường đã khiến nhiều vùng sản xuất lúa và hoa màu chịu ảnh hưởng đáng kể. Trong tháng 10, mưa lớn và ngập úng tại đồng bằng Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ và Tây Nguyên đã tạo điều kiện cho các loại nấm bệnh như đạo ôn, khô vằn, bạc lá và sâu cuốn lá phát triển mạnh trên lúa mùa giai đoạn cuối vụ. Các địa phương như Thái Bình, Nam Định, Nghệ An và Gia Lai ghi nhận tình trạng giảm năng suất cục bộ, đặc biệt ở những vùng trũng, nơi công tác tiêu úng còn chậm. Sự xuất hiện của các loài sâu bệnh hại mới, trong đó có rầy nâu mang virus lùn sọc đen, đang đặt ra yêu cầu phải nâng cao năng lực cảnh báo sớm và giám sát dịch hại ở cấp vùng.
Người dân khắc phục hậu quả sau bão lũ để tiếp tục hoạt động sản xuất nông nghiệp
Các chuyên gia Viện Bảo vệ thực vật cho biết, biến đổi khí hậu đã khiến chu kỳ phát sinh và phân bố dịch hại thay đổi rõ rệt. Nhiều loại sâu bệnh vốn đặc trưng ở vùng nhiệt đới nay đã lan rộng ra vùng trung du và miền núi phía Bắc, nơi có độ cao và nhiệt độ trước đây không thuận lợi cho sự phát triển của chúng. Điều này không chỉ đe dọa năng suất cây trồng, mà còn làm gia tăng chi phí sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của nông hộ. Thực tế cho thấy, chi phí thuốc trừ sâu và phòng bệnh hiện chiếm trung bình từ 10 đến 15% tổng chi phí sản xuất nông nghiệp, và có xu hướng tăng nếu không có biện pháp kiểm soát tổng hợp.
Cảnh báo sớm và phản ứng nhanh vì thế trở thành hai yếu tố then chốt trong công tác bảo vệ thực vật hiện nay. Bộ Nông nghiệp đã chỉ đạo các địa phương tăng cường ứng dụng hệ thống dự báo sâu bệnh tự động, kết hợp dữ liệu khí tượng và ảnh vệ tinh để nhận diện sớm các vùng có nguy cơ cao. Nhiều mô hình cảnh báo sớm bệnh lúa và cây ăn quả đang được triển khai tại Thái Bình, Đồng Tháp và Lâm Đồng, cho thấy khả năng giúp giảm 20–30% lượng thuốc hóa học sử dụng, đồng thời duy trì năng suất ổn định. Cách tiếp cận này không chỉ bảo vệ cây trồng, mà còn góp phần giảm phát thải khí nhà kính, bảo tồn hệ sinh thái đất và nguồn nước.
Một thách thức khác nổi lên là vấn đề kháng thuốc trong nông nghiệp. Việc lạm dụng thuốc trừ sâu, kháng sinh trong chăn nuôi và hóa chất phòng bệnh đã khiến nhiều loại dịch hại trở nên khó kiểm soát hơn. Tổ chức FAO từng cảnh báo rằng, kháng thuốc đang trở thành một “đại dịch âm thầm” trong nông nghiệp, có thể làm giảm năng suất toàn cầu từ 5–10% mỗi năm. Việt Nam đã có bước tiến trong việc thúc đẩy sản xuất nông nghiệp sinh học, tăng cường sử dụng chế phẩm sinh học và kỹ thuật quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), nhưng để đạt hiệu quả bền vững, cần thêm chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sinh học nông nghiệp và các sản phẩm thân thiện môi trường.
Ứng dụng những thành tựu của công nghệ sinh học giúp thúc đẩy phát triển nông nghiệp xanh và bền vững
Bảo vệ thực vật và phòng chống dịch bệnh trong nông nghiệp không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật, mà còn là bài toán kinh tế – xã hội. Mỗi vụ dịch, mỗi đợt sâu bệnh bùng phát đều kéo theo hệ lụy về giá cả, thu nhập của người nông dân và an ninh lương thực quốc gia. Chính vì vậy, xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, phản ứng nhanh không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro sản xuất, mà còn tạo nền tảng cho một nền nông nghiệp thích ứng, bền vững và có khả năng chống chịu cao hơn trước biến đổi khí hậu.
Tháng 10/2025 cho thấy một điều rõ ràng: năng suất không chỉ đến từ giống tốt hay kỹ thuật canh tác, mà còn từ khả năng dự báo, ứng phó và kiểm soát dịch bệnh hiệu quả. Cảnh báo sớm và phản ứng nhanh – đó chính là “lá chắn sinh học” bảo vệ sinh kế của hàng triệu nông dân Việt Nam, và là chìa khóa để ngành nông nghiệp vững vàng bước qua những thách thức của thời tiết cực đoan và dịch bệnh trong tương lai.
