Trên khắp những cánh đồng từ đồng bằng Bắc Bộ đến vùng châu thổ sông Cửu Long, tháng Mười là thời điểm giao mùa, khi người nông dân tất bật thu hoạch lúa mùa, dặm lại ruộng lúa thu đông và chuẩn bị xuống giống cho vụ đông cây màu. Mưa bão năm nay đến muộn nhưng dữ dội, để lại trên cánh đồng là bùn non, nước đọng và cả những vết gãy đổ mà người nông dân gọi là dấu hiệu của một vụ mùa khó nhọc. Dẫu vậy, giữa những thử thách ấy, lúa Việt vẫn đứng vững – không chỉ là cây lương thực, mà còn là biểu tượng cho sức chịu đựng và khả năng thích ứng của một nền nông nghiệp đang đổi mới.
Tính đến cuối tháng 10 năm 2025, cả nước đã gieo cấy được khoảng 7,1 triệu héc-ta lúa, giảm 0,3% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, diện tích lúa Đông Xuân đạt gần 3 triệu héc-ta, tăng 0,5%; lúa Hè Thu đạt 1,9 triệu héc-ta, giảm 0,5%; lúa Thu Đông đạt 700 nghìn héc-ta, giảm 2,3%; và lúa Mùa đạt 1,52 triệu héc-ta, giảm 0,8%. Những con số tuy nhỏ nhưng phản ánh sự chuyển dịch mang tính chiến lược trong cơ cấu trồng trọt: từ mở rộng diện tích sang nâng cao năng suất, từ sản xuất đại trà sang quản lý theo vùng sinh thái. Sản lượng toàn quốc ước đạt khoảng 39 triệu tấn, bằng 99,2% so với cùng kỳ, với năng suất bình quân 61,9 tạ một héc-ta. Giữa bối cảnh thiên tai làm thiệt hại hơn 314 nghìn héc-ta lúa và hơn 76 nghìn héc-ta hoa màu, kết quả này thể hiện khả năng kiểm soát sản xuất và năng lực ứng phó vượt trội của ngành nông nghiệp.
Vụ Hè Thu năm nay là giai đoạn chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của thời tiết. Diện tích gieo trồng đạt 1,9 triệu héc-ta, giảm 0,5% so với năm trước, trong khi năng suất chỉ đạt 57,9 tạ một héc-ta, giảm 1%. Sản lượng đạt gần 11 triệu tấn, giảm 1,9%. Mưa lớn kéo dài trong tháng 8 và tháng 9 do ảnh hưởng của hai cơn bão số 5 và số 6 đã khiến nhiều vùng lúa ở miền Bắc và Bắc Trung Bộ bị ngập úng, đổ gãy, thối rễ. Tại Nam Định, Thái Bình, một số khu vực nước ngập sâu khiến tiến độ thu hoạch chậm hơn 10–15 ngày so với lịch thời vụ, gây ảnh hưởng tới kế hoạch gieo trồng vụ đông. Dù vậy, tại Đồng bằng sông Cửu Long, các mô hình canh tác thông minh như lúa – cá, lúa – tôm giúp nhiều địa phương vẫn duy trì năng suất ổn định, thậm chí tăng thu nhập hộ nông dân nhờ tận dụng phụ phẩm và nguồn nước tuần hoàn.
Lúa Mùa năm 2025 cũng là một câu chuyện về sự kiên trì. Cả nước đã gieo cấy được 1,519 triệu héc-ta, bằng 99,2% so với cùng kỳ, trong đó có nhiều địa phương phải giảm diện tích do thu hồi đất cho khu công nghiệp và hạ tầng. Ninh Bình giảm 3,5 nghìn héc-ta, Hải Phòng giảm 2,7 nghìn, Hà Nội giảm 2,1 nghìn và Hưng Yên giảm 1,9 nghìn. Mặc dù diện tích giảm, năng suất trung bình vẫn duy trì nhờ các giống lúa ngắn ngày chịu ngập như Bắc Thơm 9, Thiên Ưu 8 và các giống lai thế hệ mới. Đến cuối tháng 10, cả nước đã thu hoạch được 892 nghìn héc-ta lúa mùa, bằng 94,5% cùng kỳ. Việc chậm tiến độ không chỉ do lịch thời vụ muộn hơn năm 2024, mà còn bởi ảnh hưởng kéo dài của mưa bão trong quý III, khiến nhiều diện tích bị ngập úng kéo dài, buộc người dân phải gặt sớm để giảm rủi ro đổ ngã.
Nếu mùa lúa vụ Hè Thu gặp phải những trở ngại thử thách thiên nhiên trái gió trở trời thì mùa lúa vụ Thu Đông lại gợi lên kỳ vọng. Tính đến cuối tháng 10, các địa phương đã xuống giống được 700 nghìn héc-ta, bằng 97,7% so với cùng kỳ. Trong đó, 202,6 nghìn héc-ta gieo sớm đã cho thu hoạch, chiếm gần 29% diện tích. Đây là vụ lúa mang tính chiến lược của vùng đồng bằng sông Cửu Long, không chỉ nhằm tận dụng quỹ đất sau Hè Thu mà còn để bổ sung nguồn cung gạo xuất khẩu vào cuối năm. Hiện phần lớn diện tích đang trong giai đoạn trổ đòng, phát triển tốt nhờ thời tiết khô ráo, ít sâu bệnh. Dự báo năng suất có thể đạt 58–60 tạ một héc-ta, giúp bù đắp phần sụt giảm của vụ Hè Thu ở phía Bắc.
Song song với lúa, các địa phương miền Bắc đã bắt đầu gieo trồng cây màu vụ Đông trên đất bãi và đất ruộng sau thu hoạch. Ngô, khoai, đậu tương, rau màu được trồng luân canh, góp phần tận dụng dinh dưỡng đất, tạo thêm nguồn thu cho nông hộ. Tuy nhiên, diện tích gieo trồng một số cây màu vẫn giảm do ảnh hưởng của bão và mưa lớn, khiến nhiều diện tích bị cuốn trôi hoặc ngập úng. Tại Bắc Giang, hơn 500 héc-ta ngô đông bị thiệt hại; tại Thanh Hóa, một số vùng trồng rau chuyển sang trồng cây vụ xuân sớm do đất chưa kịp khô. Dù vậy, các mô hình sản xuất ứng dụng nhà màng, hệ thống tưới tiết kiệm và quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) đang chứng minh hiệu quả trong giảm thiểu rủi ro thời tiết, giúp nhiều hợp tác xã duy trì năng suất ổn định.
Một điểm đáng lưu ý là sự chuyển đổi diện tích lúa kém hiệu quả sang cây trồng có giá trị kinh tế cao hơn tiếp tục được đẩy mạnh. Theo ước tính của Viện Chính sách Nông nghiệp, việc chuyển khoảng 100 nghìn héc-ta đất lúa sang cây màu và nuôi trồng thủy sản trong năm 2025 giúp tăng thu nhập nông hộ từ 1,3 đến 1,6 lần, đồng thời giảm phát thải khoảng 1,5 triệu tấn CO₂ so với sản xuất lúa truyền thống. Tuy nhiên, sự chuyển đổi này cũng đặt ra yêu cầu về quy hoạch thủy lợi, quản lý nguồn nước và cân bằng sinh thái để tránh hệ quả về lâu dài như suy giảm mực nước ngầm hoặc nhiễm mặn đất.
Nhìn rộng ra, câu chuyện của lúa và cây màu trong tháng 10/2025 không chỉ là vấn đề năng suất và diện tích, mà còn là thước đo của năng lực thích ứng của cả một ngành trước biến động khí hậu và thị trường. Mỗi hạt lúa, củ khoai hay luống rau không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà còn là kết tinh của tri thức, của những cải tiến âm thầm từ đồng ruộng – từ việc ứng dụng giống chịu hạn, cải tạo đất đến quản lý dinh dưỡng và kiểm soát sâu bệnh bằng công nghệ sinh học. Những yếu tố đó đang tạo nền tảng cho một nền nông nghiệp xanh, thông minh và có khả năng chống chịu tốt hơn.
Nếu thời tiết là phép thử của thiên nhiên, thì sự kiên cường của người nông dân chính là câu trả lời của đất. Mỗi mùa lúa, mỗi vụ màu qua đi đều để lại những kinh nghiệm quý báu, những bước chuyển mình vững chắc. Tháng Mười năm 2025 đã khép lại với nhiều thách thức, nhưng cũng mở ra hy vọng về một năm tới khi hạt giống đổi mới, hạt giống tri thức đã được gieo xuống trên những cánh đồng – nơi nông nghiệp Việt Nam đang từng ngày tiến gần hơn đến mục tiêu bền vững và an toàn lương thực lâu dài.
